Kako je stvorena Jugoslavija?

Jugoslavija je bila velika i ozbiljna država koja je dugo postojala. Postoje razna mišljenja o njoj i kod istoričara i kod običnih ljudi. Mi ćemo sada videti kako je ona nastala.

Južnoslovenski narodi (Srbi, Bugari, Hrvati i Slovenci) su u 18. veku živeli u dve imperije: Osmanskom carstvu i Habzburškoj monarhiji. Kod bugarskog naroda ideja o zajedničkoj državi nije ozbiljnije razmatrana. Državnici i političari iz Srbije su od Karađorđa pa nadalje više bili okrenuti oslobođenju i ujedinjenju Srba nego svih južnoslovenskih naroda međutim to se menja početkom 20. veka.

„Jugoslovenstvo“ kao ideja je postojala u Austrougarskoj među Hrvatima, Srbima i Slovencima ali se ona ograničavala na zajednički jezik i kulturu. Pred početak Prvog svetskog rata na tlu Balkana i oko njega je bilo nekoliko nezavisnih država: Austrougarska, Srbija, Crna Gora, Bugarska, Rumunija, Albanija i Grčka. Dve srpske države, Srbija i Crna Gora, imale su drugačije granice nego što ih sada imaju.

Kada je počeo Prvi svetski rat situacija se promenila pošto je Austrougarska napala Srbiju i Crnu Goru. U vojsci Austrougarske su se našli između ostalih i Hrvati. Skupština Kraljevine Srbije odlučuje da je glavni ratni zadatak oslobođenje i ujedinjenje Srba, Hrvata i Slovenaca (Niška deklaracija).

Predsednik vlade koji je sprovodio ovu politiku bio je Nikola Pašić. S druge strane je osnovan Jugoslovenski odbor na čelu sa Antom Trumbićem, koga su činili učeni ljudi iz Austrougarske. Pošto je vojska Srbije morala da se povuče na grčko ostrvo Krf pod pritiskom neprijatelja i upravo tu se srpska vlada sastala sa Jugoslovenskim odborom. Iako je bilo trzavica dogovoreno je na Krfu da buduća država bude kraljevina sa dinastijom Karađorđević na čelu, da su Srbi, Hrvati i Slovenci jedan narod i da kralj u budućoj državi donosi i sprovodi odluke sa Skupštinom i Vladom po Ustavu (Krfska deklaracija).

Srpska vojska je sa saveznicima formirala Solunski front ka Srbiji i pošto je probijen zadnje godine rata dolazi do promena. Južnoslovenski narodi u Austrougarskoj formiraju Narodno vijeće, na čijem je čelu bio Slovenac Antun Korošec, a potom i nepriznatu Državu Slovenaca, Hrvata i Srba.

Srpska vlada je bila za centralizovanu buduću državu dok su Narodno vijeće i Jugoslovenski odbor više bili za federaciju. Vlada i opozicija Srbije, pomenuto Narodno vijeće i Jugoslovenski odbor se susreću u švajcarskom gradu Ženevi. Tu je između ostalog predviđeno da buduće uređenje bude konfederalno (Ženevska deklaracija) od čega se posle odustalo.

Istog meseca kada je Prvi svetski rat završen Primirjem desile su se dve skupštine naroda u Novom Sadu i Podgorici. U Novom Sadu je odlučeno da Banat, Bačka i Baranja uđu u sastav Srbije. Pošto je Crna Gora kapitulirala pod naletom Autrougarske i kralj Nikola Petrović se našao u izgnanstvu situacija se i tu promenila oslobođenjem od strane srpske i savezničke vojske. Skupština koja je sazvana u Podgorici je donela odluku da se zbaci dinastija Petrović i da se Crna Gora pripoji Srbiji.

Delegacija Narodnog vijeća nepriznate Države Slovenaca, Hrvata i Srba je došla u Beograd pošto im se žurilo da se stvori nova država jer su Italijani bili zainteresovani za jadransku obalu. Prestolonaslednik Aleksandar Karađorđević, koji je imao titulu regenta što je značilo da vrši vlast u kraljevo ime, je primio delegaciju i dogovoreno je da Privremeno narodno predstavništvo bude Skupština do donošenja Ustava. Regent Aleksandar Karađorđević je 1. decembra 1918. godine u kući Krsmanovića na Terazijama svečano proklamovao Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca. Time je stvorena jugoslovenska država koja će kasnije više puta menjati naziv.

Važno je napomenuti da su južnoslovenski narodi različito gledali na novostvorenu državu. Za srpsku elitu je Jugoslavija predstavljala završetak oslobodilačkih ratova koji su krenuli sa Karađorđem dok su hrvatska i slovenačka elita gledali na jugoslovensku kraljevinu kao na prvu etapu borbe za svoje nacionalne države.