Kako je hrabra Diana spasila hiljade dece iz logora?

Kada je Hitlerova Nemačka sa svojim saveznicima porazila i okupirala Kraljevinu Jugoslaviju 1941. godine na njenom tlu je stvorena jedna nadaleko poznata po zlu tvorevina – Nezavisna Država Hrvatska (NDH). Ova fašistička država se nalazila na teritoriji današnje Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Srema. Njena glavna politika, čiji su nosioci bili ustaše – hrvatski fašisti, je bila istrebljenje srpskog, jevrejskog i romskog naroda sa pomenutih prostora te je tokom njenog postojanja, od 1941. do 1945. godine, stradalo više stotina hiljada nedužnih civila. Nažalost, u ovom genocidu žrtve su bili i deca i stradalo ih je samo u zloglasnom logoru Jasenovac najmanje 20 000!

Humanitarka Diana Budisavljević nije se mirila sa ubistvima dece. Ona je bila Austrijanka iz porodice Obekser iz grada Inzbruka i to joj je dosta pomoglo u akciji spasavanja. Bila je udata za Srbina Julija Budisavljevića, koji je bio ugledan lekar u Zagrebu, te joj je stalo do sudbine ugroženih Srba. Tokom svoje akcije je imala uzak krug pomagača.

Ono što je Dianu nagnalo na poduhvat je saznanje da Jevrejska opština Zagreb organizuje akciju pomoći za svoje zatočene članove. Ona je dobila obaveštenje da u logoru u Labor-gradu pored Jevrejki ima i Srpkinja sa decom te da su svi neuhranjeni i slabo obučeni. Preko njenog muža još par ljudi joj se pridružilo u akciji koja je krenula u oktobru 1941. godine. Diana je sa svojim ćerkama i njihovim prijateljicama šila dečiju odeću i slala u logor. Takođe je i prikupljan novac. Od novembra iste godine hrana i odeća su slati preko Jevrejske opštine u logor. Nažalost, dobar deo pomoći koja je poslata u logor bila je opljačkana od strane upravnika logora.

Ona je stupila u kontakt sa mnogim uticajnim ljudima u ovoj marionetskoj državi a najviše joj je pomogao Kamilo Bresler, rukovodioc odseka za brigu o porodici i deci u ministarstvu socijalnog staranja NDH. Bila je u kontaktu i sa nadbiskupom Alojzijem Stepincem. Cela Dianina akcija je do februara 1942. godine bila takoreći ilegalna. Prvi Dianin uspeh je bilo preuzimanje grupe srpske dece i devojaka iz logora u Labor-gradu 28. marta 1942. godine koji su potom smešteni u Zavod za gluvoneme u Zagrebu. Potom su sledila nova puštanja Srba iz ovog logora.

Akcija je bila stalno u poteškoćama. Zbog njenog cilja ona je prvo delovala preko Jevrejske opštine a potom preko katoličke humanitarne ustanove Karitas.

Malo kasnije iste godine Diana saznaje za patnje srpskog naroda iz regije Korduna. Tamo su uhapšeni i muškarci i žene i deca i deportovani vagonima u nepoznatom pravcu. Početkom juna u Zagreb su počeli dolaziti transporti zatvorenika iz logora Stara Gradiška koji su potom upućivani na rad u Nemačku. Akcija im je kupovala porcije hrane. Diana je preko Nemaca uspela da dođe do majki sa decom u tom transportu koje su joj rekle da je veća pomoć potrebna u logoru iz kojeg one dolaze, Stara Gradiška, pošto ima puno dece koja su ostavljena da umru tamo jer su im roditelji poslati na rad u Nemačku. To su bila deca prognana sa Korduna.

Pošto je Nemcima bila potrebna samo zdrava radna snaga jednu grupu od 350 ljudi (najviše dece i majki) juna 1942. godine su vratili u Nezavisnu Državu Hrvatsku. Međutim, umesto da odu ustašama u sigurnu smrt, Nemci su ih predali Diani a Zavod za gluvoneme iz Zagreba je ponovo bio utočište za decu.

Diana je molila Nemce da joj pomognu da spase srpsku decu od sigurne smrti. Zbog nemačkog insistiranja ustaše su morale da daju dozvolu za preuzimanje dece iz koncentracionih logora. To se desilo u jeku srpskih stradanja jula meseca 1942. godine usled bitke na Kozari.

Diana se već 9. jula zaputila u logor Staru Gradišku sa predstavnikom Crvenog krsta i desetak medicinskih sestara. Ona je tada videla scene užasa gde su u logoru masovno umirala deca. Zloglasni Vjekoslav Luburić, zapovednik svih logora NDH, dao je dozvolu da se samo zdrava deca transportuju. Grupa sa Dianom je gledala da što je moguće više dece povede, i zdrave i bolesne. Pošto je transport 700 dece do Zagreba trajao dugo i mnoga deca su tokom puta umrla. Odatle su, zahvaljujući Kamilu Bresleru, poslata u Jastrebarsko gde su uslovi bili bolji od drugih dečijih logora.

Sredinom jula 1942. godine je još dva puta ova hrabra žena išla u logor Staru Gradišku ali samo prvi put je uspela da spasi grupu od 650 dece. Ali pošto je saznala da je deo žena sa decom prebačen u improvizovane logore u selima Mlaka i Jablanac, gde su masovno ubijani, Diana se krajem jula zaputila tamo i obezbedila novi transport dece. Grupa od 850 dece je stigla u Zagreb i smeštena su u Domu za dojenčad na Josipovcu i u Zavodu za gluvoneme, a veća deca su upućena u Jastrebarsko. Nastavili su se transporti dece iz Mlake narednih dana.

Već od avgusta 1942. godine zagrebačke porodice počinju da preuzimaju najmanju decu u svojim domovima. Diana od tog meseca kreće da pravi kartoteku spasene dece da bi za par meseci ona imala 12 000 imena!

Bresler je uspeo da isposluje kod svog ministra da se deca upute u gradske i seoske porodice koje bi se brinule o njima. Delovanjem katoličke humanitarne ustanove Karitasa samo iz Zagreba je na ovaj način rešena sudbina 5 000 srpske dece.

Vođena je prepiska između akcije i roditelja koji su tražili obaveštenja o svojoj deci. Mnogim muškarcima i ženama se dešavalo, da pošto se vrate sa rada iz Nemačke da traže decu, da ih uhapse i pošalju u Jasenovac gde bi ih ustaše ubile.

Aktivnosti akcije su trajale tokom 1943. godine a tokom 1944. godine su se smanjile i to je Diani dalo prostora da sa svojom saradnicom sredi kartoteku. Kada je 9. maja 1945. godine rat završen mnogi su dolazili da pitaju Dianu za svoju decu. Međutim, tajna policija socijalističke Jugoslavije OZNA joj je već krajem tog meseca oduzela albume sa fotografijama dece i država je počela da se bavi sudbinom spašene dece. Zašto je tako država postupila teško je odgovoriti.

Značaj akcije koju je preduzela Diana Budisavljević je veliki. Ona je spasavala i pomagala srpsku decu koju bi bez njene pomoći zadesila sigurna smrt. Nakon rata je doživela veliku nepravdu i nije joj priznavana velika uloga koju je imala.